این روزها بحث های داغ و چالش انگیزی در باره برخی مفاهیم و مصادیق ایرانی با آموزه های اسلامی در عرصه های فرهنگی و سیاسی ما جریان دارد که نوروز و منشور آن و مراسمی که تحت عنوان جشن نوروز در پیش است، در راس مسائل و مباحث مطروحه اند و ما جدای از تنش های سیاسی آن، در یک نگرش کاملاً فرهنگی بر آن شدیم تا برخلاق نگرش های مسئله ساز برخی از سیاستمداران فرهنگی نما رابطه متقابل این دو گزینه را تبیین کرده و افکار عمومی را در هزارتوی تاریک ابهامات و شبهات فتنه گونه ای که معلوم است به چه نیتی جریان یافته، تنویر نمائیم!

ایران اسلامی واژه تکاملی و تلفیقی بسیار مطلوب برای همه ایرانی ها و ترجیحاً برای مومنان و موحدان و نیز انصاف پیشگان این دیار کهن است که همواره شاهد خدمات متقابل اسلام و ایران بوده و در واقع بینانه ترین تحلیل و آنالیز محتوایی و شکلی می توان با صراحت اعلام کرد که اصرار بر جداسازی این دو واژه مزدوج، تاکیدی نابخردانه و غیرمنصفانه و اصرار بر جدایی روح از کالبد و حقیقت از واقعیت و نیز جدایی دین از مردم بوده و با صراحت باید گفت که علیرغم همه توجیهات بظاهر درست، اما کمک به هیچکدام نیست!

خوشبختانه طبق سنت پیامبر گرامی اسلام(ص)، سنت های مطلوب دوره های جاهلیت نیز مورد استقبال اسلام قرار گرفته و نه تنها مخالفتی با آن نمی شود، بلکه اسلام به ترویج آن نیز می پردازد و نمونه بارز آن ترویج ورزشهایی مثل سوارکاری و تیراندازی و یا سنت امانتداری و وفای به عهد بوده که همواره مورد تاکید آن حضرت قرار می گرفت و خود آن حضرت به میثاقی اشاره می فرمودند که قبل از اسلام بین جوانان حجاز برای دفاع از مظلومان بسته شده بود که تاکید ایشان بر این بود که اگر باز هم چنین پیمانهایی باشد، من به آنها می پیوندم، این نشان می دهد که اسلام با قبول مشروط سنت های باستانی، بنحوی در استمراربخشی سنت های حسنه تاکید اکید می کند.

نوروز ایرانی از جمله سنتهای قبل از اسلام است که اگر چه در ابعاد مختلف تحت تاثیر اسلام قرار گرفته و تا حدود قابل ملاحظه ای از آن زرتشت زدائی شده، اما ذاتاً به رهنمودهای الهی اسلام بسیار نزدیک بوده و در بسیاری از موارد دارای انطباق کامل با توصیه های دینی نیز می باشد.

نگاه اسلامی به نوروز که یک مراسم ملی و آداب عرفی است، نگاهی مثبت و کاملاً تاثیرگذار در تعالی روحی و روانی کسانی است که با رد استفاده ابزاری سیساست بازان فرهنگی نما از میراث فرهنگی نوروز ایرانی، با آنالیز مجدد بر رویکرد منصفانه و اخلاقی آن تاکید می شود و عملاً عرصه را برای عقده گشائی های بظاهر ملی مآبانه و اختلاف انگیز تنگ می کند:

1-خانه تکانی های نوروزی

بهداشت گرائی، تمیز کردن و انجام نظافت منازل در آستانه نوروز آنچنان در اسلام مورد توجه است که نبی گرامی اسلام(ص) این صفت را نشانه ایمان مومنان دانسته و بر انجام مکرر آن در قالب های مختلف از جمله نظافت محیط زندگی، نظافت فردی، نظافت محل سکونت و غیره در همه ایام سال تاکید دارند، و همین گزینه باعث می شود که بیماری های میکروبی از حیطه حضور افراد بهداشتی تاکید می گردد!

2-تنوع گرائی های نوروزی

تغییر دکوراسیون، رنگ آمیزی، زیبایی گرایی و بهم ریختن یکنواختی های کسل کننده و نیز رقع صحنه های آزارنده که در نوروز اتفاق می افتد، باز هم در حوزه تاکیدات اسلام قابل ملاحظه است، با این تفاوت که اسلام با تجمل گرائی و تشریفات مخالف است، اما زیباگرائی ارزان و حفظ ساده زیستی هیچ منافاتی با اسلام ندارد!

3-نمادهای نوروزی

ایجاد هفت سین با انجام مراسمی بنام مادرمه که با توجه به هفت گرایش فعالیتی و حرکتی مثل برکت جوئی، تراوت جوئی، کشاورزی، گلکاری، اغذیه سالم، ویتامین گرائی، شکرگذاری، قدرشناسی انجام می پذیرد، دائرکردن تنگ ماهی رنگی که نوعی به عینیت درآوردن نعم الهی است و نیز روشن کردن عود و عنبر به مفهوم میکروب زدائی، چشم زخم گریزی و سلامت خواهی،خوشبوگرائی و سایر گزینه های نمادی،همه دارای مفاهیم دینی اند!

4-خریدهای نوروزی

نوگرائی و تازه شدن لباسها و وسایل خانه و خریدهای خوراکی و میوه ای که برای پذیرائی از مهمانان، ایجاد آمادگی می کند، یعنی میهمان نوازی و شادکردن دل اعضای خانواده که در نوروز یک اصل بلامنازع تلقی می گردد، بلاتردید منشور دین ماست!

5-صله رحم های نوروزی

کلاً الزام سرکشی و تبریک گوئی فرزندان به والدین و به هم و نیز گسترش این پدیده خوشایند و نشاط انگیز به اقوام درجه یک تا دو و سه و حتی همسایگان و دوستان خانوادگی و نیز همکاران اجتماعی را می توان سرآمد همه آداب نوروز دانست که در تمامی ابعاد یک رهنمود دینی است!

6-عیادت های نوروزی

ایجاد بهانه برای حضور محبت آمیز در کنار بالین بیماران و معلولین و جانبازانی که در بیمارستانها و منازل خود بستری بوده و قادر به سرکشی اقوام و دوستان و آشنایان نیستند، به مناسبت نوروز، اتفاق و رهنمودی کاملاً الهی است که اسلام موکداً بر آن تاکید می ورزد، چرا که زیباترین صحنه در این عمل الهی، تقسیم شادی با دیگران است!

۷-زیارت اهل قبور

از جمله آداب و رسومی که در نوروز مورد توجه همه خانواده ها قرار می گیرد، زیارت اهل قبور است و طی آن اعضای خانواده و اقوام نزدیک سعی می کنند حضور در آرامگاه و زیارت اهل قبور را بدون درنگ انجام دهند تا روح آنان را شاد گردانند ودر این رابطه شهدای عزیز و نیز مرحومین جوان در اولویت اولند. جالب است بدانید که در بسیاری از شهرها و روستاها برای عمومی کردن این مراسم، علاوه بر زیارت اهل قبور در شبهای جمعه، حتی مراسم سال نو را نیز بر سر مزار عزیزانشان برگزار می کنند و این سنت نوروزی، نص صریح سفارشات دینی است و فوق العاده با احادیث معصومین همخوانی و انطباق دارد.

۸-سفرهای نوروزی

یکی از تصمیمات گسترده نوروزی، انجام سفرهای سیاحتی و زیارتی به اقصی نقاط کشور و خارج از کشور است و در اسلام نیز با عبارات ترغیبی مختلف از جمله" سیر کنید در زمین و عبرت بگیرید ای اهالی بصیرت "توصیه به انجام سفر اعم از زیارتی و سیاحتی شده است تا تجارب و شناخت افراد نسبت به محیط زندگی گسترش و توسعه یابد و در نتیجه بهبود رفتار با دیگران و افکار فردی و اجتماعی محقق گردد.

۹-حلالیت طلبی های نوروزی

یکی از زیباترین و دل انگیزترین آداب نوروزی که انطباق همه جانبه با دستورالعمل های موکد اسلام دارد، تاکید بر رفع کدورتها، کنارگذاشتن اختلافات جزئی، کینه زدایی از دلها، گذشت از حق و حقوق خویش، جلب رضایتها و ایجاد رابطه مجدد عاطفی بین دوستان و اقوام و اعضای خانواده به منظور حلیت خواهی ها و گسترش ارتباطات آتی در همه زمینه های اجتماعی است.

۱۰-شادی های نوروزی

در اسلام بر داشتن زندگی سالم مبتنی بر ترویج شادی و نشاط انگیزی بسیار تاکید شده و همواره از همه آحاد مردم روابط امیدبخش و تراوت انگیز را در زندگی خصوصی خواهان است، چرا که رفتارهای با تراوت خانواده ها و مردم در عید نوروز امر مبارکی است و طبعاً به بهبود سایر ابعاد زندگی منجر می گردد!

۱۱-عیدانه نوروزی

کار قشنگ دیگر در نوروز ایرانی، تجلی وجوهی تحت عنوان عیدی است که ما این امر را در اسلام تحت عنوان صله دادن می شناسیم و افراد از بزرگان فامیل یا والدین عیدی می گیرند و این هزینه کردن نشان دهنده ارج و قربی است که در ذهنیت بزرگان از کوچکترها وجود دارد. عیدی دادن مقدمه کمک کردنهای اجتماعی است.

۱۲-ارتباطات نوروزی

گسترش ارتباطات عاطفی و محبتی که در طول ایام نوروز با پیگیری و سماجت انجام می گیرد، ترجمان تاکید اسلام بر گسترش روابط انسانی در جوامع بشری است و نوروز بستری را فراهم می کند که توسعه ارتباطات و لزوم سرکشی های جبرانی و غیره از پیامدهای آن است.

۱۳-طبیعت گرائی های نوروزی

نوروز انسان را آهسته آهسته و عمدتاً در سیزدهمین روز به دامن طبیعت می کشاند تا انسان به بهره برداری های متنوع از استعدادهای پایان ناپذیر آن جهت توسعه زندگی مادی و معنوی خویش بپردازد و اسلام هم مبتنی بر همین پذیرش عقلانی و فلسفه و حکمت خلقت الهی بر همین نگاه و تمتع کامل از جهان هستی تاکید می کند!

البته نوروز دارای رسوم غلط و تحریف شده همچون سبزه گره زدن، نحس بودن سیزده و چهارشنبه سوری تحریف شده از نوع چهارشنبه سوزی سقوط کرده نیز می باشد که طبعاً اسلام، اینگونه خرافه ها و یا تحریفات را تایید نکرده و با آنها مبارزه می کند.

بهرحال می توان با واقع گرایی و پرهیز از استفاده ابزاری و مغرضانه به این نتیجه رسید که نوروز یک سرمایه اجتماعی ملی و دینی است و ما نباید به بهانه منشورهای کوروش و نوروز، آموزه های مثبت دینی آن را انکار کرده و از نوروز، پدیده ای غیردینی ساخته و اسلام بزرگ و آسمانی را با این همه غنای وحیانی، در مقایسه غلط با این پدیده های کوچک، منزوی و یا تضعیف کنیم!آ

ای کاش یاد بگیریم که هر چیز را در جای خود تحلیل کرده و مثلاً یک جمله در فلان مکتب و یا یک نکته را در فلان منشور علم نکرده و علیه اسلام عزیز عقده گشائی نکنیم و مسلمانی و اعتقادات دینی خود را به همین راحتی زیر سئوال نبریم و یا مبتنی بر احساسات ملی و سنتی، فریب سیاست بازان فرهنگی نما را نخورده و آلت دست کسی نشویم.

پیشاپیش فرا رسیدن عید سعید باستانی و نوروز ۱۳۹۰ هجری شمسی را بر همه ایرانیان عزیز و سایر مردمی که سالشان را با نوروز آغاز می کنند، تبریک و تهنیت عرض می کنم و برای یکایک هموطنانم ایام شاد، دلهای خوش، لحظه های شیرین، خاطرات بیاد ماندنی، دیدارهای دل انگیز، سفرهای نشاط انگیز، تفریحات تحول انگیز، خبرهای روح نواز، فزونی برکات، سلامتی کامل و آشتی های همگانی آرزومندم.

صادقعلی رنجبر-عضو هیئت علمی دانشگاه